Met zibs komen tot daadwerkelijk hergebruik van zorginformatie
Zorginformatiebouwstenen (zibs) zorgen voor eenheid van taal, in betekenis en techniek. Deze eenheid is essentieel om zorginformatie te kunnen hergebruiken. Zibs zijn daarom heel belangrijke bouwstenen voor standaardisatie. Niet voor niets verschenen daarover in 2022 bij Nictiz drie publicaties. Eén over beheerafspraken en twee over de vervolgstappen om de toepassing en het gebruik van zibs te verbeteren.
Fred Smeele, senior projectleider bij Nictiz: “Nieuw is dat nu alle partijen samenwerken om knelpunten aan te pakken. Alle partijen die een rol hebben bij het werken met zibs en het werkend krijgen van zibs.”
De zib-transitie betekent het aanpakken van de knelpunten die zich voordoen in het maken en gebruiken van zibs, zodat zibs daadwerkelijk gaan zorgen voor hergebruik van zorginformatie. Hergebruik van informatie in de praktijk is ingewikkeld. Zo staan in Nederland ziekenhuisgegevens en huisartsgegevens van een patiënt vrijwel altijd in gescheiden informatiesystemen. Daarbij gebruiken huisartsen en medisch specialisten verschillende codestelsels. Dat maakt gegevensuitwisseling lastig. Zibs zijn bedoeld om over verschillende toepassingen heen (zoals in het primaire zorgproces en bij gebruik voor andere doelen) te komen tot hergebruik van informatie. Dat lukt nog onvoldoende. De zib-transitie die de stelselhouder aan Nictiz heeft gevraagd, werkt hieraan. Dit doet Nictiz niet alleen maar samen met andere partijen.
Een patiëntendossier bevat onder andere administratieve, medische en verpleegkundige gegevens. Informatie die voor elke arts, verpleegkundige en paramedicus die met de patiënt in aanraking komt, van groot belang is. Administratieve gegevens zijn bijvoorbeeld de patiëntgegevens. Denk aan naam, geboortedatum en adres. Medische gegevens bestaan uit onderwerpen als medicatie, allergieën, behandelaanwijzingen maar ook eerder gestelde diagnose en uitgevoerde verrichtingen. Voor verpleegkundigen betreft het vooral het zorgplan, verpleegkundige interventies, functionele- en mentale functies, sociale anamnese en zelfzorgactiviteiten.
Meerdere zibs vormen een informatiestandaard
Het uitwisselingsmodel; zib-compliance is een ketenuitdaging
Wat er nodig is om te komen tot uitwisseling
Het is een (zorg)ketenuitdaging om alle stappen in kaart te brengen die doorlopen moeten worden om informatie in de zorg te hergebruiken. En dus een uitdaging voor vele partijen. Dit kan niemand alleen. Dan kom je bij de essentie van de zib-transitie. Daarom wordt in de zib-transitie een community met de beste mensen bij elkaar gebracht uit verschillende richtingen die op verschillende thema’s samen werken aan de uitdagingen rond de zib-transitie.
In 2022 werd deze gezamenlijke aanpak van de zib-transitie geformuleerd. Experts van leveranciers, zorgpartijen, koepelorganisaties en Nictiz werken samen rond de onderwerpen Gebruik (zorginhoud), Bouw (techniek) en Architectuur (informatie).
Hiernaast zijn de partijen te zien die samenwerken binnen de zib-transitie.
De zibs voor huisartsenzorg
Mariëtte Willems is huisarts en voorzitter van de CMIO’s binnen huisartsenzorg (chief medical information officers). Zij is betrokken sinds de zib-transitiesessies in juli 2022 en denkt mee vanuit de huisartsen als gebruikers. Volgens haar vormen zibs de toegang naar een gezamenlijk onderliggend zorginformatiemodel. Een model dat een integraal patiëntendossier mogelijk maakt. Niet alleen voor zorgverleners maar ook voor patiënten. Zij zullen uiteindelijk merken dat het gemakkelijker wordt eigen gegevens te verzamelen binnen hun PGO (persoonlijke gezondheidsomgeving).
“Wat mij duidelijk is geworden, is dat een zorginformatiebouwsteen een essentieel radertje is, onlosmakelijk verbonden met alle andere gegevensuitwisselingsplannen en -programma’s. Continu moet je het geheel in ogenschouw houden. Zib-transitie is niet los te zien van bijvoorbeeld de ICT-infrastructuurdiscussie, de visie op zorg-ICT, de zorg-ICT-markt.”
“De zib-transitie betreft niet alleen een informatiemodel, anders was het al gelukt. Het raakt alle lagen van het Nictiz-lagenmodel. De zib-transitie raakt ook zorgverleners. Zibs moeten de zorg ondersteunen.” Fred Smeele sluit hierbij aan: “Zib-transitie doelt op een verandering. Een beweging die erop gericht is, gegevens te gebruiken die een ander al heeft verzameld. Daarbij spelen behalve techniek ook afspraken, houding, gedrag en vertrouwen een rol.”
Mariëtte Willems, huisarts en voorzitter van de CMIO’s binnen huisartsenzorg
“Veel zibs hebben zo veel mogelijkheden om gegevens op te slaan, dat wij goed moeten weten wat wij ermee willen. Neem de zib bloeddruk. Daarmee kun je de onder- en bovendruk vastleggen. Maar bijvoorbeeld ook de positie van de patiënt tijdens de bloeddrukmeting. En de grootte van de gebruikte armmanchet. Hoe specifieker de registratie des te meer administratie dat met zich meebrengt. Dan is het goed je te blijven afvragen: wat sluit het beste aan bij het zorgproces? Uiteindelijk wil je een betere gezondheid voor de patiënt. Houd dat in het oog.”
Zibs maken gegevensuitwisseling mogelijk tussen alle zorgverleners
“In de huisartsenzorg bestaat het NHG HIS-referentiemodel. Dat maakt dat het huisartsen lukt een patiëntendossier over te dragen naar een andere huisarts. Met de zibs willen wij dat de gegevens nog beter zijn over te dragen. Niet alleen tussen huisartsen onderling maar tussen alle zorgverleners. Omdat zibs specifieker zijn dan het NHG-referentiemodel, is het nodig dat huisartsen zich blijven afvragen welke gegevens nodig zijn voor het zorgproces.”
“Doel is dat wij uiteindelijk veel eenvoudiger gegevens kunnen uitwisselen: met andere huisartsen, met andere zorgverleners en met de patiënt. Dan kunnen wij beter samenwerken en bereiken wij betere zorg voor de patiënt.”
Mariëtte Willems, huisarts en voorzitter CMIO-netwerk
Een zib is een essentieel radertje, onlosmakelijk verbonden met alle andere gegevensuitwisselingsplannen en -programma’s
Leverancier Nedap Healthcare draagt bij aan hergebruik van informatie
Fotografie: Martin Hogeboom
Pieter Bos, lead standaardisatie van Nedap Healthcare, is doordrongen van het belang van zibs en hij denkt vooruit: “De transitie naar zibs is essentieel voor uitwisseling van gegevens in de zorg. Voor de toekomst is het mooi als zibs al vanaf de ontwerpfase aansluiten bij internationale standaarden. Dan kunnen wij ook op Europees of zelfs wereldwijd niveau interoperabiliteit bewerkstelligen.”
Een voorbeeld van gegevens die wereldwijd beschikbaar zijn is de Karnoffsky performance scale. Deze geeft weer in hoeverre een patiënt chemotherapie kan verdragen. Nedap Healthcare heeft bijgedragen aan de wereldwijde standaardisatie in openEHR. Deze standaardisatie kan later weer dienen als input voor een zib.
Nedap Healthcare beheert voor veel zorgaanbieders hun dossiers. Daarbij hoort ook de verantwoordelijkheid om deze gegevens voor hergebruik beschikbaar te houden of te maken. Pieter Bos: “Stap voor stap standaardiseren wij het dossier door registratie en uitwisseling met zibs mogelijk te maken. Zo hebben wij voor de verpleegkundige overdracht bestaande applicaties omgebouwd en nieuwe functionaliteiten ontwikkeld. Allemaal om te zorgen dat zorgaanbieders meer data via zibs kunnen vastleggen en uitwisselen.”
Nedap merkt dat de zorgmarkt vraagt naar meer ondersteuning: “Er is behoefte aan meer beschikbare gestructureerde gegevens bijvoorbeeld tijdens avond-, nacht- en weekendzorg. Wij houden hier rekening mee. Door gestandaardiseerde dossiervoering te bouwen, zorgen wij ervoor dat we die ontwerpen voor meer uitwisselingsscenario’s kunnen inzetten. Dan helpt standaardiseren nieuwe functionaliteiten efficiënt inbouwen.”
Goed voorbeeld doet volgen. Nedap Healthcare hoopt ook andere partijen mee te krijgen om meer gestandaardiseerd data uit te wisselen op basis van zibs. Pieter Bos: “De mensen die in de zorg werken, zullen merken dat zij gemakkelijker de gegevens verkrijgen die zij nodig hebben. Gegevens overtypen hoeft niet meer. De patiënt en cliënt gaan merken dat informatie over hun zorg vaker gewoon beschikbaar is, waar en wanneer dat nodig is.”
Een zib beschrijft voor een begrip welke zorginformatie een zorgverlener moet vastleggen en hoe. Voorbeelden zijn zibs voor bloeddruk, medicatie en NAW-gegevens (naam/adres/woonplaats). Een zib standaardiseert zorginformatie. Zo’n bouwsteen is techniek- en situatie-onafhankelijk.
Zibs worden gebruikt om informatiestandaarden te maken. Een informatiestandaard is een verzameling afspraken voor specifieke zorgsituaties zoals een verpleegkundige overdracht, acute zorg of vaccinatie.
Die afspraken zorgen ervoor dat zorgverleners relevante informatie veilig en op eenzelfde manier vastleggen, opvragen en uitwisselen.
Een zorgprofessional die een informatiestandaard gebruikt, merkt niet direct iets van een zib. Indirect wel: met zibs onder de motorkap kun je informatie die je gestructureerd vastlegt, meervoudig gebruiken. Zie ook onze animatievideo op YouTube over zorginformatiebouwstenen
