Thesaurus Zorg en Welzijn
De Thesaurus Zorg en Welzijn (TZW) is een terminologiebestand van ruim 50.000 termen uit de zorgsector, het sociaal domein, maar ook andere levensgebieden als wonen en onderwijs. Met zowel vaktaal als meer begrijpelijke varianten van vaktermen. De TZW is de afgelopen jaren in beheer geweest bij Stichting Stimulansz. Sinds 1 januari 2023 is de thesausus zonder licentiekosten beschikbaar via Nictiz. Raadpleeg de volledige TZW online, of neem contact met ons op voor de TZW als bestand of meer informatie.
Wat is de Thesaurus Zorg en Welzijn?
De Thesaurus Zorg en Welzijn is een terminologiebestand in de vorm van een zogeheten thesaurus. Een thesaurus kenmerkt zich door drie typen relaties tussen de termen: synoniemen (osteoporose en botontkalking), hiërarchische relaties (een gewrichtsontsteking is een vorm van ontsteking) en associatieve relaties (diabetes en insuline hebben iets met elkaar te maken). Verder bevat de TZW definities die de termen uitleggen. Deze opzet van de TZW geeft organisaties de mogelijkheid om de thesaurus op verschillende manieren in te zetten: als woordenboek, als begrippenlijst, als trefwoordenlijst om content van inhoudelijke metadata te voorzien en als verrijking van hun zoekmachine. De synoniemen en andere vormvarianten zorgen ervoor dat iedereen in zijn eigen woorden kan vinden wat hij zoekt.
Wat is de rol van Nictiz?
Vanaf 2023 is de TZW in beheer bij Nictiz. Nictiz zorgt voor het onderhoud en de uitbreiding van de TZW. Uitbreiding vindt bijvoorbeeld plaats naar aanleiding van ontwikkelingen, maar ook door aanvragen van afnemers. Nictiz zorgt ook voor de levering van de TZW aan de afnemers. Vanuit de TZW worden patiëntvriendelijke termen en uitleg gekoppeld aan Snomed CT, zodat patiënten in hun patiëntenportaal of persoonlijke gezondheidsomgeving een uitleg van moeilijke termen kunnen krijgen. Nictiz ontwikkelt dit de komende tijd verder.
Veelgestelde vragen
De TZW is een terminologiebestand voor de hele zorg en het sociaal domein, maar bevat ook veel termen uit andere levensgebieden. De TZW bevat zowel de taal van de professional als de taal van de burger/patiënt. Die verschillen in taal brengen we samen in de synoniemen. Een thesaurus bevat naast synoniemen ook hiërarchische relaties tussen termen. Zo zijn tafels en stoelen vormen van meubels. Een specifieke vorm van een tafel is bijvoorbeeld een salontafel of een bureau. Zo leggen we ook verbanden tussen de termen uit de vaktaal. De associatieve relatie is de derde soort relatie die een terminologiebestand tot een thesaurus maakt, naast synoniemen en hiërarchische relaties. Dan hebben termen iets met elkaar te maken, maar niet als synoniem en niet op een hiërarchische manier. Zo hebben de termen diabetes en insuline iets met elkaar te maken.
Belangrijk onderdeel van de TZW zijn ook de definities. Wat betekent een term? Door de definities kun je de TZW gebruiken als woordenboek of voor een begrippenlijst. Verder gebruiken onze afnemers de TZW vaak voor het inhoudelijk metadateren/taggen van informatie. Waar gaat de tekst over? Daarmee kun je zoekresultaten relevanter maken, informatie automatisch aan elkaar relateren of bijvoorbeeld informatie gepersonaliseerd aanbieden. Een derde toepassing van thesaurusbestanden is het verrijken van zoekmachines.
Een thesaurus is een terminologiebestand waarin de betekenis van begrippen wordt weergegeven door een definitie en door relaties die tussen de termen worden gelegd. Terminologie betekent dat er veel vaktaal in staat, het is geen algemeen woordenboek zoals de Dikke Van Dale.
De relaties tussen de termen zijn er in drie soorten:
- synoniemen verschillende termen betekenen hetzelfde, bijv. pneumonie en longontsteking
- hiërarchische relaties van algemeen naar specifieker en omgekeerd,
bijv. meubels kun je onderverdelen in tafels en stoelen
- associatieve relaties de termen hebben iets met elkaar te maken (maar zijn geen synoniem van elkaar of in een hiërarchische manier verbonden),
bijv. bedrijfsongevallen en bedrijfsveiligheid hebben iets met elkaar te maken.
De TZW is een product van Nictiz. Nictiz is de Nederlandse kennisorganisatie voor digitale informatievoorziening in de zorg. We ontwikkelen en beheren standaarden die digitale informatievoorziening mogelijk maken en zorgen ervoor dat zorginformatie eenduidig kan worden vastgelegd en uitgewisseld. Daarnaast adviseren we en delen we kennis over digitale informatievoorziening in de zorg.
De TZW valt binnen het Terminologiecentrum van Nictiz, dat ook het internationale terminologiestelsel SNOMED voor Nederland beheert.
Een thesaurus brengt de terminologie van een bepaald domein in kaart en is een instrument voor het beter opslaan en vindbaar maken van informatie. Onze afnemers gebruiken de TZW met name:
- als woordenboek, voor een begrippenlijst. Wat betekent een term, je vindt het in de definitie
- als trefwoordenlijst om op een consistente manier content van inhoudelijke metadata te voorzien. Waar gaat een tekst over? Metadatering geeft mogelijkheden als: het verhogen van de relevantie van zoekresultaten, het automatisch relateren van content aan elkaar op basis van de toegekende termen, het gepersonaliseerd aanbieden van informatie
- als middel voor verrijking van zoekmachines. Laat zoekvragen uitbreiden met alle beschikbare synoniemen. Het maakt dan niet uit of of je bloedsuikerspiegel of bloedsuikerwaarde of glucosegehalte zoekt.
De TZW bestrijkt het hele zorgdomein, van preventieve zorg, curatieve zorg naar langdurige zorg. Bij preventieve zorg hebben we het over het werkterrein van bijvoorbeeld ggd’en en gemeenten. Bij curatieve zorg hebben we het over eerstelijnszorg, tweedelijnszorg en derdelijnszorg. Ziekten, medische onderzoeken en behandelingen, maken een groot deel van de beschikbare termen uit, maar ook termen die te maken hebben met de organisatie of financiering van de zorg of die te maken hebben met het leven met een bepaalde ziekte, Bij langdurige zorg hebben we het onder meer over de ouderenzorg, gehandicaptenzorg, langdurige ggz.
Naast het zorgdomein neemt het sociaal domein binnen de TZW een belangrijke rol in. Dan gaat het om maatschappelijke ondersteuning, werk en inkomen, de jeugdsector.
Daarnaast zijn er nog vele andere termen uit andere domeinen, zoals wonen, werken, onderwijs, politiek. Zie voor een volledig overzicht de thema’s op de website of in de handleiding op de website: Uitleg TZW online.
De TZW bevat ruim 13.000 verschillende concepten. Een concept is één begrip, een mentale representatie van een eenheid van betekenis die mensen uitdrukken door woorden. Eén concept of begrip kan vaak door meerdere woorden worden uitgedrukt. Zo zijn suikerziekte en diabetes twee woorden voor iets dat hetzelfde betekent. Als we alle synoniemen bij die 13.000 termen optellen, komen we uit op ongeveer 55.000 termen in de TZW. Er zijn dus 42.000 synoniemen bij de 13.000 zogeheten voorkeurstermen (descriptors). Voorkeursterm betekent niet dat je alleen die term zou moeten gebruiken. Het betekent dat dat de term is waar je de definitie opneemt en de andere gerelateerde termen vastlegt; dat doe je niet ook nog eens bij alle synoniemen.
Voor een beeld van de grootte van de exports: het standaardbestand in xml of skos-rdf is rond de 15 MB groot, het synoniemenbestand (slechts) 1 MB.
De url van de online TZW is: https://thesauruszorgenwelzijn.multites.net/
Let op, je vindt deze url niet via Google, dus bookmark hem.
Je kunt de TZW wel altijd terugvinden via de website van Nictiz. Ga naar nictiz.nl > Wat we doen > Terminologie > Thesaurus Zorg en Welzijn > Meer over de Thesaurus Zorg en Welzijn. Op die pagina staat een knop “Ga naar de online TZW”. De link van deze pagina is https://nictiz.nl/wat-we-doen/activiteiten/terminologie/thesaurus-zorg-welzijn/
Ga naar https://thesauruszorgenwelzijn.multites.net/ en typ een woord (of deel van een woord) in dat je zou willen opzoeken. Voor meer uitleg over de verschillende manieren van zoeken, kijk in de Handleiding. Deze kun je ook altijd vinden aan de linkerkant in het menu van de website.
De online TZW is bedoeld om te raadplegen. Voor TZW-bestanden voor gebruik in informatiesystemen of zoekmachines kijk bij de vraag ‘In welke formaten is de TZW beschikbaar?’ en de vraag ‘Wat zijn de licentievoorwaarden van de TZW?’
Het standaardbestand van de volledige TZW is beschikbaar in xml en skos-rdf. Hierin zit de volledige TZW, inclusief onder meer definities, alle gerelateerde termen zoals synoniemen en bredere, nauwere en geassocieerde termen, rubrieken, codes voor bijv afkortingen of spelfouten, en de beschikbare mapping naar SNOMED-concepten. Daarnaast is het standaardbestand eventueel ook in txt of csv beschikbaar.
Het standaard-synoniemenbestand, met alleen de voorkeurstermen en bijbehorende synoniemen per regel, voor gebruik in zoekmachines, is beschikbaar in txt en in csv-formaat.
Wil jouw organisatie exports van de TZW ontvangen, dien dan een issue in met dit verzoek via de Servicedesk.
Er zijn geen kosten meer verbonden aan het gebruik van de TZW. Organisaties die de TZW willen gebruiken in hun informatiesystemen of zoekmachine moeten wel een gebruikersovereenkomst ondertekenen. Dien hiervoor een issue in via de Servicedesk. Dan kunnen we een gebruikersovereenkomst toesturen.
Iedere twee maanden komt er een nieuwe versie van de TZW uit, m.u.v. de maand augustus. De updates komen uit aan het begin van de maanden:
- februari
- april
- juni
- oktober
- december
Er verschijnt dan een nieuwe versie op onze website en onze afnemers ontvangen dan de afgesproken export(s.) Bij gebruik in systemen gaan we altijd uit van vervanging van het totale bestand.
Nieuwe termen en wijzigingen die van invloed kunnen zijn op trefwoordtoekenning (inhoudelijke metadatering) geven we door in het zogeheten “Supplement nieuwe termen” en het “Supplement gewijzigde termen”. Afnemers die exports van ons ontvangen, ontvangen deze overzichten samen met de TZW-bestanden.
Op verzoek van klanten voegen we termen toe. Vaak zijn veel van de benodigde termen al aanwezig. Wat dan nog ontbreekt, kunnen we toevoegen. Wij bepalen of de betreffende termen passen in de TZW en op welke termijn ze uitgewerkt kunnen worden.
De TZW bestaat al meer dan 30 jaar en is in al die jaren steeds verder gegroeid. Vroeger werd een thesaurus vaak gebruikt als trefwoordensysteem in bibliotheken; de onderwerpen van de boeken die in de kaartenbakken en later digitale bibliotheeksystemen werden gebruikt, kwamen dan uit een thesaurus. Tegenwoordig zijn er allerlei digitale toepassingen waarin een thesaurus kan helpen om informatie goed op te slaan en weer beter terug te vinden.
De TZW ontstond in 1992 binnen het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW), vandaar ook de belangrijke kern voor langdurige zorg, sociaal beleid en jeugd. In 2007 ging het NIZW op in de drie kennisinstituten Movisie, Vilans en het Nederlands Jeugdinstituut, de TZW reisde mee. In 2013 nam Stichting Stimulansz de TZW over, kennis- en adviespartner van gemeenten in het sociaal domein. Per 2023 is de TZW een product van Nictiz geworden. Nictiz wordt gefinancierd door het Ministerie van VWS, waardoor we geen licentiekosten meer hoeven te vragen voor gebruik van de TZW.
De TZW heeft als doel om informatie beter vindbaar te maken en kan als woordenboek worden gezien omdat er definities in staan. SNOMED is bedoeld voor het vastleggen van gezondheidsgegevens in het primaire zorgproces.
Er zit deels een overlap in het soort termen dat in de TZW en in SNOMED aanwezig is. Dat gaat vooral om ziekten, behandelingen en onderzoeken. Daarin is SNOMED nog veel uitgebreider dan de TZW. De TZW bevat aan de andere kant weer allerlei zorggerelateerde termen die weer niet in SNOMED staan, zoals termen die te maken hebben met hoe de zorg is georganiseerd. Daarnaast bestrijkt de TZW het sociaal domein en bevat ook vele andere termen uit andere levensgebieden.
Voor het deel waarin de TZW en SNOMED overlappen, hebben we ook een koppeling aangebracht. In de TZW is een mapping opgenomen naar het corresponderende SNOMED-concept. Daarmee wordt het bijvoorbeeld mogelijk om vanuit een vastgelegd SNOMED-concept een zoekactie te starten met behulp van alle synoniemen uit de TZW. De TZW en SNOMED versterken elkaar.
Het unieke conceptnummer vanuit SNOMED staat in het veld SNOSCTID bij het corresponderende TZW-concept. Voor de menselijke leesbaarheid voegen we ook de Engelse en Nederlandse fully specified name van het SNOMED-concept toe (in de resp. velden SNOFSN en SNOFSNNL), de Nederlandse alleen indien deze beschikbaar is.
In het project Patiëntvriendelijke termen dat Nictiz uitvoert, voegen we patiëntvriendelijke termen en omschrijvingen toe aan SNOMED-concepten. De omschrijvingen zijn korte B1-definities die een eerste duiding moeten geven aan wat de (moeilijk) medische term betekent. We voegen deze termen en omschrijvingen toe binnen SNOMED, zodat ze direct gebruikt kunnen worden op plekken waar SNOMED wordt gebruikt voor het vastleggen van bijvoorbeeld diagnoses en verrichtingen. Zo kan deze patiëntvriendelijke uitleg worden getoond in patiëntenportalen of persoonlijke gezondheidsomgevingen als een patiënt zijn dossier inziet.
Wat we nu ontwikkelen aan patiëntvriendelijke termen en omschrijvingen voor SNOMED zullen we ook in de TZW toevoegen bij de concepten die een mapping hebben naar een overeenkomend concept in SNOMED. We doen dat in aparte velden: de patiëntvriendelijke termen worden niet als normaal synoniem toegevoegd (want het zijn vaak niet echt synoniemen maar meer al een heel korte uitleg, en daarnaast gebruiken we vaak eenzelfde term voor meerdere concepten). De patiëntvriendelijke termen komen in een noteveld PVT.
De patiëntvriendelijke omschrijvingen komen in een apart definitieveld (B1-definitie), zodat ook de huidige, iets uitgebreidere TZW-definities behouden blijven. Afnemers kunnen dan een keus maken in welke definitie ze tonen aan hun eindgebruikers bij gebruik van de TZW.
Voor alle vragen kan je bij ons terecht via de Servicedesk.
Samenwerking tussen partijen
De TZW is een rijkgevulde thesaurus die een goede startbasis voor veel organisaties betekent. Indien termen ontbreken, voegen we die in overleg en in samenwerking met de afnemers toe. Nieuw opgenomen termen komen beschikbaar voor iedereen. Zo werken we al jaren samen met bijvoorbeeld kanker.nl en andere patiëntenplatforms als nieren.nl, pleegzorg.nl, dementie.nl. Op dit moment werken we samen met de betrokken organisaties aan de ontwikkeling van een vernieuwd diabetes.nl en een nieuw platform voor ReumaNederland.
Onze experts
Stuur gerust een e-mail naar een van onze experts.
Laatste nieuws
Naar nieuws-overzichtMeld je aan voor de nieuwsbrief
Blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen. Meld je aan voor de nieuwsbrief en lees elke maand alles over de laatste ontwikkelingen op het gebied van digitale informatie-uitwisseling, projecten, publicaties en events.
Bekijk de privacyverklaring.